De ontdekking van de Zandkreek
Verlaten en gedeeltelijk gezonken vond PSDnet.nl de voormalige PSD-boot Zandkreek uit 1926 terug in een grindgat aan de Maas. De vroegere veerboot tussen Zuid- en Noord-Beveland zou in de jaren ’70 zijn gesloopt.
De Provinciale Stoombootdiensten (PSD) werden in 2003 opgeheven. De PSD verzorgde de veerdiensten in Zeeland, maar door de aanleg van dammen, een brug en in 2003 een tunnel werden uiteindelijk alle (auto-) veerdiensten overbodig.
Sinds 2003 onderhoudt een vijftal vrijwilligers de website PSDnet.nl waarop de geschiedenis van het bedrijf en de schepen zorgvuldig gedocumenteerd is. Nog varende ex-PSD veerboten worden tot in Italië gevolgd. Ook is er met succes geijverd om de zijlader Koningin Emma uit 1933 voor Vlissingen te behouden.
Van bijna alle schepen is inmiddels bekend wat er mee gebeurd is na verkoop in Zeeland. In 2004 ontdekten ze bijvoorbeeld dat de enkeldekker Prinses Margriet (bouwjaar 1964) toen nog bleek te varen in Indonesië. Losse eindjes worden steeds zeldzamer want veel schepen zijn inmiddels gesloopt.
De PSD-veerboot Zandkreek is een bijzondere ontdekking. Zeker in een digitale tijd waarin er weinig geheimen meer zijn, omdat er zoveel informatie beschikbaar is en online foto’s worden geplaatst. Voordat we de zoektocht toelichten, belichten we eerst kort de geschiedenis van deze bijna 100-jarige Zandkreek.
‘Rijdek waarop heel Noord-Beveland dansen kon’
In 1926 werd de Zandkreek gebouwd op de werf van Boele in Bolnes, bij Rotterdam. Het schip was bestemd voor de veerdienst Kortgene-Wolphaartsdijk en werd tientallen jaren de belangrijkste verbinding met het eiland Noord-Beveland. Door de komst van de Zandkreek kon de kleinere veerboot Zuidvliet (bewaard gebleven in Zierikzee) worden overgeplaatst naar de veerdienst Veere-Kamperland.
De Zandkreek was gebouwd voor het vervoer van auto’s. In de kranten destijds werd geschreven over een ‘rijdek waarop heel Noord-Beveland dansen kon’. Het schip werd ontworpen door ingenieursbureau M.A.Cornelissen, dezelfde ontwerpers als veel andere PSD-veerboten zoals de Koningin Emma (bouwjaar 1933).
Aan het eind van de oorlog werd de Zandkreek door de bezetter tot zinken gebracht op het strand van Kamperland, nabij de veerdam. [..] Na de Watersnoodramp van 1953 werd de Zandkreek een paar maanden ingezet op de tijdelijke veerdienst Zierikzee-Anna Jacobapolder, dit omdat er op Schouwen-Duiveland nog weinig doorgaand verkeer mogelijk was.
In 1961 werd de Zandkreek uit de PSD-vloot afgestoten, nadat de veerboot nog een tijd werd ingezet voor extra auto-capaciteit op de veerdienst naar Zierikzee. De Zandkreekdam werd in 1960 geopend en de veerdienst Kortgene-Wolphaartdsijk opgeheven, waarna de grotere veerboot Noord-Beveland (bouwjaar 1952) de reservetaken op de Oosterscheldedienst kon vervullen. De Zandkreek werd verkocht aan Van Oord en verbouwd tot varende kraan.
Het team vertelt over de zoektocht naar de Zandkreek
De Zandkreek kwamen wij op het spoor door een toevallige vermelding. [..] Met het brandmerk 9 B Midd 1927 is de Zandkreek terug te vinden in de inmiddels welbekende ‘liggers’ van de Scheepsmetingsdienst die de afgelopen jaren gedigitaliseerd zijn en doorzoekbaar gemaakt via s2ho.nl. Maar er zijn geen metingen van na de jaren ’60.
Een zoektocht op internet naar het brandmerk kwam uit bij een artikel in het verenigingsblad Bokkepoot (nummer 240, p. 12, red.) van de Landelijke Vereniging tot Behoud van het Historisch Bedrijfsvaartuig (LVBHB). Daar stond een foto van het verroeste brandmerk 9 B Midd 1927, in 1994 opnieuw aangebracht op de Zandkreek! [..]
Uit de gegevens in de Kadaster Informatie Database (KID) blijkt dat et schip zou nog steeds Zandkreek heten en Nijmeegs bedrijf als eigenaar heeft. Sterker nog, volgens het uittreksel zou zelfs de originele Deutz van 120 pk nog in de machinekamer staan. Met motornummer 127865/66 ‘zichtbaar op de achter-stuurboord carterdeksel’, op een los koperen plaatje. Specifieke informatie, maar niet te verifieren zonder de Zandkreek eerst gevonden te hebben.
Op internet bleek niks te vinden over de Zandkreek in dienst van het grindbedrijf en het desbetreffende bedrijf reageert niet op onze verzoeken om informatie. De zoektocht loopt vast. Tot we via het eerder genoemde verenigingsblad Bokkepoot contact krijgen met de fotograaf van het roestige brandmerk op de Zandkreek. Hij weet te melden dat de foto destijds gemaakt was aan boord van de Zandkreek in een grindgat op de grens tussen België en Nederland.
Zoektocht vanuit de Ruimte
De Maas vormt de grens tussen Nederlands en Belgisch Limburg. Grindgaten (afgravingen voor bijvoorbeeld zand- of grindwinning) blijken in overvloed aanwezig langs de 48 kilometer lange Grensmaas. Google Earth brengt uitkomst om nieuwe en oude satelietbeelden (grindgaten worden soms ook weer gedempt) af te speuren naar een schip wat lijkt op de Zandkreek.
Na een tijdje vinden we een schip wat er sterk op lijkt. De digitale meetlat laat zien: 37 meter, de lengte van de Zandkreek. Met de coördinaten trekken we naar België. Een bijzondere ontdekkingstocht, want we weten niet wat we gaan aantreffen en dat is in de gedocumenteerde en digitale wereld van 2024 best uniek.
Zoektocht in Limburg (België)
Het grindgat nabij Kessenich in België oogt enorm vanaf de rivierdijk. Aan de overkant van de plas, op 1,5 kilometer afstand, moet de Zandkreek liggen. […] Tegen het einde van een flinke wandeltocht doemt de Zandkreek op. De sierlijke boeg is nog goed zichtbaar, maar de hoek waarin het schip ligt belooft weinig goeds. Op de satelietbeelden uit 2022 drijft de Zandkreek nog.
De Zandkreek ligt opgelegd in het verste hoekje van het grindgat, op een plek waar verder niets is behalve de dijk met daarachter de Maas en aan de overkant van de rivier Nederland. Het scheepje, ooit de belangrijkste verbinding met het eiland Noord-Beveland, blijkt in slechte staat en is gedeeltelijk gezonken. Toch is er nog een hoop te herkennen van de veerboot van vroeger, voordat de Zandkreek verbouwd werd tot kraanschip.
Aan boord kijken zit er niet in. Los van het feit dat we daar geen toestemming voor hebben is het ook onmogelijk omdat de Zandkreek los ligt van de wal en dus gedeeltelijk gezonken is. Of de originele Deutz nog in de machinekamer staat zullen we dan ook nog niet te weten komen.
Succesverhaal grindgat
Zowel een grindgat als een in België gezonken voormalige PSD-boot komen voor in de PSD-geschiedenis. De veerboot Oosterschelde (bouwjaar 1933) lag lange tijd opgelegd in een grindgat aan de Waal bij het Nederlandse Dodewaard. Daar werd het schip door een ondernemer ontdekt, gekocht en opgeknapt. Tegenwoordig ligt de Oosterschelde (een zusje van de Koningin Emma uit Vlissingen) in Zwolle.
Slecht liep het af met de voormalige Willemsdorp (bouwjaar 1930), na de PSD-tijd vooral bekend als Zijpe van het veer Zijpe-Anna Jacobapolder. Na het opheffen van die RTM-veerdienst eind jaren 80 werd de Zijpe verkocht en in Antwerpen opgelegd. Tot de boompjes aan het dek groeiden en het scheepje zonk. In 2008 werd de Zijpe gesloopt in België.
Toekomst voor de Zandkreek?
[..] Inmiddels (14 juli) hebben wij contact met het bedrijf dat eigenaar is van de Zandkreek. Ze laten weten dat de hevige regen van het voorjaar de oorzaak is dat de Zandkreek gezonken is. Het schip heeft zeker nut volgens de eigenaar. De Zandkreek is uitgerust met twee spudpalen die het schip op z’n plek houden. Daardoor ligt het vast in de bodem en kan het dienen als meerplaats voor de schepen die er naast liggen. Binnenkort pompen ze de Zandkreek leeg en mogen wij aan boord een kijkje nemen.
We hopen dat we bijvoorbeeld in de machinekamer kunnen kijken. Ook als het scheepje gesloopt wordt is het voor ons van belang om foto’s te maken en te kijken of er nog een werf- of machineplaat aanwezig is.
Eén ding staat als een paal boven water: de Zandkreek is bijna 100 jaar oude, bijzondere Zeeuwse geschiedenis.
Met dank aan PSDnet. Dit is een hier en daar ingekorte versie. Het hele artikel is te vinden met deze link.
Een pagina met alle gegevens en geschiedenis van de Zandkreek met deze link.