Nieuwe wetten en de erfgoedvloot

Een groep van zo’n 40 scheepseigenaren, allen lid van de LVBHB, boog zich over de mogelijke gevolgen van de nieuwe omgevingswet, de huurwet en de erfgoedwet. Een levendige discussie over kansen en bedreigingen.

Eigenaren van varende historische schepen maken zich al langer zorgen dat hun vloot over honderd jaar niet meer bestaat. Regelgeving en kosten zorgen dat schepen verdwijnen. Omdat gemeentes vaak niet op de hoogte zijn van de wetten die gelden voor varend erfgoed, gaat de LVBHB een initiatief ondersteunen voor een handreiking. Daarin staat welke mogelijkheden de Omgevingswet biedt voor meer ligplaatsen en welke wettelijke bescherming varend erfgoed heeft. Deze handreiking kan via de VNG verspreid worden.

Martine van Lier is van de welstandscommissie woonschepen in onder ander Rotterdam en legt aanwezigen in het ruim van de Terra Nova uit dat de Erfgoedwet in combinatie met de vorig jaar ingevoerde nieuwe Omgevingswet veel kansen biedt. ‘Drie museale wetten en drie monumentale wetten worden samengevoegd. Het gaat over wat erfgoed is, vervolgens gaat de omgevingswet over hoe daarmee om te gaan. Varende erfgoedschepen zijn geen monument, want dat is alleen onroerend goed. Maar ze zijn wel van culturele waarde en zouden daarom beschermd moeten worden volgens de diverse wetten.’

Maritiem ensemble

De magische term is ‘maritiem ensemble’. Door een historisch schip te koppelen aan een beschermd monument, zoals een pand, brug of sluis, of een stadsgezicht, komt bescherming eerder in beeld. In de culturele paragrafen van hun bestemmingsplannen moeten gemeenten aangeven hoe ze met zulke ensembles van cultureel erfgoed omgaan. Op die manier kunnen schepen beter behouden blijven. Van Lier: ‘Wanneer een monumentaal pand is verloederd, omdat de eigenaar niks doet, dan grijpt men uiteindelijk in. Bij een schip zijn die mogelijkheden er tot nu toe niet. Maar dat kan mogelijk veranderen door samen als maritiem ensemble gezien te worden.’ Ze toont een iconisch beeld van een schip in de Goudse Museumhaven, dat qua vorm en kleurstelling precies past bij het monumentale kaaspakhuis erachter. ‘Zoiets zou een voorbeeld kunnen zijn van wat een gemeente als ensemble wil behouden.’

Erfgoedhavens

De bijeenkomst is in Vreeswijk. Dit was ooit een levendig binnenvaartdorp met een eigen schippersinternaat en volop bedrijvigheid aan het water. Alleen de Museumwerf en de oude historische vrachtschepen herinneren daar nog aan. De verschraling van schepen aan kades, ook op andere plekken in het land, baart de aanwezigen duidelijk zorgen.

Iets wat in schril contrast staat met de welwillendheid van gemeentes tegenover historische schepen, want steeds meer steden en dorpen leggen juist historische erfgoedhavens aan voor de ruim 6000 schepen die onder varend erfgoed vallen. In ons land zijn momenteel zo’n 40 historische havens en dat aantal groeit ieder jaar. Zo wil Utrecht een extra haven aanleggen in het Werkspoorkwartier en wil Tiel de oude verwaarloosde jachthaven transformeren tot erfgoedhaven.

Jurist Lars ten Wolde zet zich in voor de erfgoedhavens van Rotterdam en de Zuiderzeegemeenten: ‘Als we maritiem erfgoed in hun omgeving vastleggen als ensemble, dan kunnen we de waarde verankeren. Voorheen was de bescherming van erfgoed iets extra’s, nu is het verplicht voor gemeentes om daar goed mee om te gaan middels de omgevingswet. Dat biedt kansen.’
Hij noemde echter ook een bedreigend arrest van de Hoge Raad, die geoordeeld zou hebben dat schepen met een woonfunctie die gekoppeld is aan hun ligplaats, geen vrijheid meer hebben om te gaan waar ze willen. Hoe dat uitpakt voor andere schepen nu de Huurwet en de Omgevingswet op schepen van toepassing worden, is nog niet helemaal duidelijk.

Meebewegen

De meeste varende schepen kwamen vaak voor een appel- en een ei in handen van de boomer-generatie. Zij kochten de schepen van oud-schippers die nog voeren met hun schip en transformeerden deze tot woonschip. ‘Vrijheid op het water, betekende vroeger vrijheid van regels’, memoreerde een van de sprekers, maar hij voegde eraan toe dat die tijd voorbij is. ‘De situatie is er niet meer naar, en weerstand heeft weinig zin. Je kunt beter meebewegen en proberen de regels door middel van een goede relatie met de overheid passend te maken op jouw omstandigheden.’

De huurwet koppelt schepen in veel gevallen aan hun ligplaats, waardoor schepen met een ligplaats in steden een stuk duurder zijn geworden. Maar ook het onderhoud is vele malen duurder dan voorheen: jonge schippers hebben nog onvoldoende expertise opgebouwd om alles zelf te doen en besteden veel uit. Vanuit de zaal mopperden wat oudere mannen dat de jonge generatie wel een schip koopt, maar er te weinig van weet om het goed te onderhouden en het in originele staat te houden.

Een enkeling pleitte zelfs voor een soort erfgoedexamen om een historisch schip te mogen kopen, maar anderen wezen erop dat zoiets niet uitvoerbaar is, en ook getuigt van weinig vertrouwen in de jeugd, die dezelfde kansen moet krijgen om zich een schip met alle culturele bagage eigen te maken: ‘Niemand hier is als deskundige op het gebied van de bouw van en het zeilen met deze schepen begonnen; daar hebben we allemaal decennia over gedaan. Het is onzin om van een nieuwe generatie te vragen om al die kennis vooraf op te doen.’

Financiering

De nieuwe generatie kan nauwelijks een hypotheekverstrekker vinden voor de aanschaf van een schip. Scheepsmakelaar Wessel van Ackooy woont zelf op luxe motor Buiten Verwachting. ‘We moeten zorgen dat meer banken scheepshypotheken verlenen, zodat meer mensen een schip kunnen kopen om op te wonen.’

Wouter van de Velde woont zelf op een historisch schip en knapt momenteel een oud schip op, zodat zijn dochter daarop kan wonen. Hij is het roerend eens. ‘We moeten ligplaatsen beschermen, zodat varend erfgoed ook makkelijker te financieren is. Zorg dat schepen een woonbestemming krijgen, want eigenlijk kun je alleen dan nog een historisch schip behouden. Als we dat niet doen, wordt het bezitten van een varend erfgoedschip een elitaire hobby. Als jonge mensen niet meer kunnen investeren, dan houd je in Nederland alleen nog de Groene Draeck van Prinses Beatrix over. Dat zou zonde zijn.’

De huurwet biedt ook kansen, zo krijgt een ligplaats huurbescherming. De vrees is wel dat schepen soms juridisch gezien worden als bouwwerk en dan extra vergunningen nodig hebben. De aanwezigen kregen hierover extra informatie, maar de praktijk moet per schip uitwijzen hoe gemeentes met de wet omgaan.

De LVBHB zet zich in voor het behoud van maritiem erfgoed in het beleid van de overheid. Achter de schermen is de lobby inmiddels opgezet.

Bron: eigen nieuwsgaring en een artikel van Tessa Heerschop in de Schuttevaer (alleen voor abonnees).
Foto’s: Tessa Heerschop