Schipbruggen: de ‘vergeten geschiedenis van varend erfgoed’
Een boekpresentatie en een tentoonstelling vestigen de aandacht op het bijzondere verhaal van de schipbrug. Te zien op de Museumwerf Vreeswijk en te lezen in het boek ‘Schipbruggen 1600–1952, tussen veerponten en vaste bruggen’.
Een brug van schepen
Voor wie het fenomeen niet kent: een schipbrug is letterlijk wat de naam zegt: een rij schepen met een wegdek eroverheen. De schepen waren stevig vastgelegd met kabels en ankers om bestand te zijn tegen de stroming. Simpel, slim en eeuwenlang onmisbaar in een waterrijk land als Nederland. De Romeinen deden het al. Ook in Vreeswijk en Vianen was zo’n schipbrug dé verbinding tussen de oevers.
Maar schipbruggen zijn ook verstoringen omdat het vrachtverkeer op het water wel doorgang moest hebben. Een gedeelte van de brug, het zogenaamde uitdrijfvak, werd dan losgemaakt en tijdelijk weggevaren. Sommige bruggen hadden een geïntegreerde ophaalbrug of draaisegment en de kleinere schipbruggen werden in zijn geheel opzij gevaren. Ingenieuze oplossingen. Toch weten maar weinig mensen dat dit soort drijvende bruggen ooit verspreid in Nederland lagen.
Van handkracht tot petroleummotor
De Vreeswijkse-Viaanse schipbrug was er eentje met allure: het was de eerste gemotoriseerde schipbrug van Nederland! Waar voorheen met spierkracht werd gewerkt, deden hier twee brugschepen met elk twee petroleummotoren het zware werk. Het leverde zelfs internationale aandacht op, onder meer tijdens de wereldtentoonstelling in Parijs.
De schipbrug van Vreeswijk is nu verleden tijd. Een restant van de oude schipbrug, een van de machinebrugschepen werd door Rijkswaterstaat gebruikt als kantoor en opslag. Dit stukje historie verdiende het om bewaard te blijven, vond de Vreeswijkse historieliefhebber Marco Thijssen toen hij het schip in 2002 op een veiling door Domeinen te koop zag staan. Omdat er geen animo was voor het machinebrugschip kocht hij het dan maar zelf, waarmee hij het redde van de sloop. Vervolgens kon hij er nergens mee naartoe.
Gelukkig zagen Edu van de Velden en zijn partner Nelly Derksen mogelijkheden om het machinebrugschip te behouden en te gebruiken. En zo brak de tijd aan dit deel van de schipbrug in de oude glorie te herstellen. De restauratie ging van start. Tijdens deze werkzaamheden kwamen de geklonken stoelen tevoorschijn, die de onderbouw vormden van het wegdek dat erover heen liep. Na de restauratie is dit brugdeel naar de Museumhaven in Zutphen gesleept waar het nu te bezichtigen is en als cultureel centrum wordt gebruikt.
De tentoonstelling laat zien hoe de Lek door de eeuwen heen niet alleen een scheiding vormde, maar vooral een verbinding. Van de oude veerponten van de pinnemakers en de schipbrug tot het huidige voet-fietsveer Vrevia …. de overkant is altijd dichtbij geweest.
Het boek bij de brug
Wilke Schram presenteerde tijdens de opening van de tentoonstelling zijn boek ‘Schipbruggen 1600–1952, tussen veerponten en vaste bruggen’. In dit boek duikt hij diep in de geschiedenis van de schipbruggen in Nederland. Van Doesburg tot Nijmegen en natuurlijk die van Vreeswijk–Vianen. De meeste schipbruggen waren eigendom van de stad en allemaal verschillend. Zo ging over de brug in Doesburg zelfs een stoomtram en waren in Zutphen en Deventer de brugconstructies uitgerust met een ophaalbrug waarmee men een deel van het dek kon wegklappen. Nijmegen had zijn gierbrug, een soort catamaran met een wegdek voor passanten, voortgestuwd door de stroming van de rivier. Vreeswijk was bijzonder vanwege de werking met petroleummotoren.
Eén van de makken bij schipbruggen is de afwisseling van hoog- en laagwater. De brug bewoog mee en dat maakte de overgang er niet gemakkelijker op. De oplossing? Maak het wegdek los van de schepen en draai of takel het wegdek waar nodig mee op en neer. In zijn boek geeft Schram meerdere voorbeelden van deze oplossingen ook wel ‘kakefeiten’ genoemd.
Wilke Schram eindigde zijn presentatie met een oproep aan de Nieuwegeinse wethouder Eggengoor van o.a. Mobiliteit en de wijk Vreeswijk, om de voormalige locatie van de Vreeswijkse schipbrug te markeren met een informatiebord.
Te zien op de Museumwerf Vreeswijk
De expositie ‘Naar de overkant?’ vertelt het bijzondere verhaal van de verbinding tussen de plaatsjes Vreeswijk en Vianen over de rivier de Lek, over mensen en over een wel heel bijzondere constructie: de schipbrug.
De tentoonstelling is tot eind 2026 bezichtigen.
Ook is in ons museum het boek van Wilke Schram (ISBN 9789464551730) te koop.
Museumwerf Vreeswijk
Wierselaan 113, 3433 ZS Nieuwegein
Openingstijden:
maandag t/m donderdag van 10:00 tot 16:00 uur
zaterdag en zondag van 14:00 – 16:30 uur
Bron: persbericht Museumwerf Vreeswijk
Foto’s: Museumwerf Vreeswijk