Te weinig aandacht voor scheepvaart Oost-Indië in Fenix Museum?

11 november 2025

Op 16 mei 2025 opende in Rotterdam het Fenix Museum, ’s werelds eerste kunstmuseum dat zich volledig richt op migratie als centraal thema. Oud-stuurman Van Lierde vindt weinig terug over Nederlands-Indië en dus over de Koninklijke Rotterdamsche Lloyd.

‘Ik vind het echt heel jammer dat ik hier in het Fenix Museum zo weinig terug kan vinden over Nederlands-Indië en dus de Koninklijke Rotterdamsche Lloyd. Het kunstmuseum in Rotterdam is betaald door de familie Van der Vorm. De basis voor het vermogen werd gelegd door Willem van der Vorm, die in 1890 naar Rotterdam kwam en de rederij Holland-Amerika Lijn uitbouwde. Ik vermoed daarom dat zij vooral naar het westen kijken, waarop hun schepen voeren, en nauwelijks naar het oosten.’

Aan het woord is voorzitter Ed van Lierde van Stichting Koninklijke Rotterdamsche Lloyd Heritage, ook wel Lloyd-atelier genoemd. De oud-stuurman klopte enkele jaren geleden al meerdere malen aan bij het museum met het verzoek vooral toch Oost-Indië niet te vergeten. Hij kreeg nooit antwoord op zijn verzoeken tot samenwerking, wel van de marketingafdeling de vraag of hij de rechten heeft op het iconische affiche van de rederij uit de vorige eeuw. Dat heeft hij niet, maar hij ziet wel direct bij de museumwinkel het affiche te koop staan als poster.

‘Blijkbaar is het ze wel gelukt’, mompelt Van Lierde die doorloopt naar een video die getoond wordt in de hal. ‘Wat gek dat er geen geluid is en zie je die overgangen? Ze gebruiken heel veel Lloyd-beelden en geven geen uitleg. Apart dat het toch vooral over de Holland Amerika Lijn gaat. Dat vind ik vreemd.’

Sleutelrol

Het zit Van Lierde hoog, dat is duidelijk. Al jaren zet hij zich in voor het behoud van informatie over de rederij waar hij voor voer, de schepen en de voormalige bemanning. Tevens vindt hij dat Nederlands-Indië en de mensen die daar vandaan vluchtten per schip naar Nederland niet vergeten moeten worden. ‘De Lloyd was een rederij die een sleutelrol speelde in het transport tussen Nederland en de overzeese gebiedsdelen. Als je een museum inricht over migratie, vergeet dat dan niet.’

Beneden is een grote hal vol hutkoffers, waarbij een audiotour de verhalen van de reizigers vertelt. Hij speurt naar verhalen en vindt daar uiteindelijk wel een sticker van de KRL. De teksten die zijn ingesproken doen wat miniem aan, maar vertellen wel de echte verhalen van mensen die per schip reisden.

Ophef

Bij de tijdlijn op de muur blijft Van Lierde staan. ‘Kijk, bij 1949 stond eerst niks. Na de ophef in de media over de stuitende onvolledigheid over Nederlands-Indië, hebben ze dat toch snel toegevoegd.’

In 1949 werd Indonesië soeverein. Zo’n 250.000 Indische Nederlanders vertrokken wegens de politieke onrust, economische onzekerheid en de wens om in Nederland te gaan wonen. Ze vertrokken per schip naar Nederland.

Kunst

De nu al iconische ronde zilveren trap in het midden van het museum leidt naar de eerst verdieping. Een grote ruimte die licht doet denken aan een aankomsthal voor cruiseschepen, staat vol grote indrukwekkende kunstwerken.

Een grote nagemaakte Amerikaanse bus die je kan betreden en gevuld is met kleurrijke poppen, een vrijheidsbeeld waarbij de vrouw van kleur is en grote kleurrijke foto’s van mensen vallen op. Achterin aan de muur hangen tekeningen van slavenschepen, in de andere hal staat een stuk van de Berlijnse muur en ligt een houten vluchtelingenboot die ooit aanspoelde op Lampedusa. ‘Ik zie maar weinig scheepvaart of een connectie met Nederlands-Indië’, concludeert Van Lierde.

Na afloop van het bezoek maakt Van Lierde de balans op. ‘De migratiegeschiedenis van Nederland kun je niet vertellen zonder uitleg over de koloniale routes, de handel, en de mensen die via deze scheepvaartlijnen reisden. Juist die verbinding met de Rotterdamsche Lloyd en Nederlands-Indië vormt een essentieel hoofdstuk van onze nationale geschiedenis en had in dit museum een meer prominente plaats verdiend. Ik mis echt een deel van onze geschiedenis hier. Meer aandacht voor de scheepvaart en de oud-koloniën maakt het museum rijker, eerlijker en vollediger.’

Reactie Fenix Museum

Schuttevaer heeft contact gezocht met het museum voor een interview. Dit is de schriftelijke reactie:

‘We hebben recent al uitgebreid gereageerd op vragen over Indonesië en geven daar op dit moment geen nieuwe interviews meer over. Wel deel ik graag ons eerdere statement:

‘We begrijpen dat de geschiedenis van de Indische Nederlanders een belangrijke én gevoelige plek verdient in Fenix. Op de tijdlijn in Fenix noemden we de onafhankelijkheid van Indonesië, maar de daaropvolgende komst van Indische Nederlanders werd niet expliciet vermeld. Graag laten we u weten dat de tijdlijn inmiddels is aangepast. Het vertrek van circa 300.000 Indische Nederlanders na de onafhankelijkheid van Indonesië wordt nu expliciet genoemd. In de toelichtende context maken we duidelijk dat dit vertrek vaak onder grote druk en in een gewelddadige periode plaatsvond.
Daarnaast maken de verhalen van Indische Nederlanders al vanaf het begin deel uit van onze tentoonstellingen en zullen ze dat ook blijven. Voorbeelden zijn:

het Kofferdoolhof, met meerdere kofferverhalen van Indische Nederlanders, waaronder de koffer van Daisy;
verschillende kunstwerken en foto’s in de tentoonstellingen Alle Richtingen en The Family of Migrants;
en nu dus ook de aangepaste tijdlijn zelf.

Met betrekking tot je vraag over de Rotterdamse Lloyd:

In de film bij de introductietentoonstelling Welkom aan boord zijn diverse historische beelden van de Koninklijke Rotterdamsche Lloyd te zien. Daarnaast is in de tentoonstelling Alle Richtingen een boekje opgenomen dat door de Lloyd werd uitgegeven.’